مقدمه:

در شرایطی که بیشتر خانه‌های شهری تبدیل به آپارتمان‌های کوچک و به دور از فضاهای بازی شده است، حداقل کاری که می‌توان برای تامین بهداشت جسمی و روحی كودكان و نوجوانان داشته باشیم، ایجاد فضای شادی‌بخش در مدرسه است.دانش‌آموزان چندین ساعت از روز را در مدرسه می‌گذرانند و اگر فضاسازی مناسبی در مدارس انجام شود، به شاد زیستن فرزندان خود کمک کرده‌ایم.‏شاداب سازی مدارس را باید در ابعاد ظاهری و ابعاد معنوی جست و جو کرد. همچنین برای دستیابی به تحقق آرمان‌های مربوط به شاداب سازی مدارس باید تحولی جدی در نگرش مدیران و مسئولان نظام آموزش و پرورش ایجاد شود.‏

براى این که سلامت جسمانى و روانى کودکان، دانش‌آموزان، اطرافیان و خودمان حفظ شود، باید سعى کنیم با شناسایى عوامل مؤثر بر شادى، موجبات تقویت عوامل مثبت و تقلیل عوامل منفى مؤثر بر شادى را فراهم کنیم.

از آن جا که شادى بزرگترها عامل مؤثر در شادى و نشاط کودکان است و اولیا و مربیان غمگین نمى توانند فرزندان و دانش‌آموزانى شاد تربیت کنند، با ارائه نظام اعتقادى درست براى دستیابى به شادى، مى توان به افزایش شادى در میان افراد جامعه کمک کرد. به این ترتیب مردم مى توانند تغییرى مثبت در زندگى خود به وجود آورند، احساس پیشرفت و لذت در زندگى داشته باشند و به شادى دائمى دست یابند و فقط در این صورت است که مى توانند شادى را در وجود فرزندانشان نیز پرورش دهند.

سیراب نشدن فرزندان از محبت و عاطفه کافی، بی تعادلی روحی و روانی را به‌دنبال دارد. ناآشنایی خانواده‌ها با روش‌های مؤثر تعلیم و تربیت را می‌توان با آموزش احساس مسئولیت در برابر خود، خانواده، واقع بینی همراه با نگرش مثبت، تقویت روحیه همکاری و کار گروهی، آموزش مهارت‌های زندگی، تقویت مهارت ادراکی و. به کمک تمامی دست‌اندرکاران محیط آموزش تا حدود زیادی حل کرد تا در نهایت محیطی شاداب و البته قانونمند ایجاد شود و فرزندانی مفید، هدفمند و کاربردی پرورش یابند.‏مدارس، تامین‌کننده نیروی کیفی جامعه‌اند، نه فقط تامین‌کننده تعداد زیادی نیروی انسانی که به‌عنوان تحصیل کرده، روانه جامعه می‌شوند. پس شناسایی و ایجاد زمینه برای رشد خصایل ممتاز بشری، اولین دغدغه دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت در فعالیت‌های علمی یا فرهنگی است که باید با تمام وجود، خود را وقف ایفای این وظیفه سنگین کنند.

فضای مدرسه و فعالیت‌های آن باید شاد و لذت‌بخش باشد اگر او از این محیط گریزان باشد و به سلامتش لطمه بزند، مدرسه زندگی را نخواهیم داشت بنابراین محیط مدرسه باید دانش‌آموز را جذب و نشاط و شادابی را در او ایجاد کند.یکی از برنامه‌های سند تحول بنیادین مسله تربیت است. این موضوع به عنوان فعالیت جنبی و خارج از فعالیت‌های درسی و آموزشی مدنظر است اما پرورش و آموزش در کنار هم معنای تربیت را دارند. باید مدرسه‌ای را بسازیم و شرایطی را فراهم کنیم که مدرسه به مدرسه زندگی» تبدیل شود و دانش آموزان و معلمان در این محیط زندگی کنند. فضای مدرسه و فعالیت‌های آن باید شاد و لذت‌بخش باشد اگر او از این محیط گریزان باشد و به سلامتش لطمه بزند، مدرسه زندگی را نخواهیم داشت بنابراین محیط مدرسه باید دانش‌آموز را جذب و نشاط و شادابی را در او ایجاد کند.

ابعاد کلاس درس در تربیت و یادگیری نقش کلیدی دارد و در جذب دانش آموز تاثیرگذار است حتی راهروهای مدارس نیز مهم هستند و امروزه فضای خوبی را در این مقوله شاهد نیستیم بنابراین در تقسیم‌بندی‌ها باید از ساخت راهروهای طولانی و بلند پرهیز کرد.

اگر طراحی کلاس درس به گونه‌ای باشد که صندلی دانش آموزان پشت سر هم و میزمعلم در جلوی کلاس باشد روش خطابه و روش سنتی آموزش را دیکته می کنیم امیدواریم روزی برسد تعداد دانش اموزان در کلاس درس اندک باشد و سیستم‌های آموزشی جدید را در مدارس اجرا کنیم.

برای مشارکت فعال دانش‌آموزان در کلاس درس چیدمان صندلی ها بسیار مهم است و باید به شکل دایره و گروهی باشد در چنین فضایی روش تدریس معلم نیز تغییر می کند و مشارکت را شاهد خواهیم بود.

 حتی می‌توانیم از فضای راهروی مدارس استفاده بهتری داشته باشیم این فضا نباید خیلی بلند باشد و نمای زشتی را در این فضا شاهد هستیم و در برخی مدارس با طراحی‌هایی حتی در راهروها نیز محیط شادی را برای دانش آموزان فراهم کرده‌اند.

معماران به نظام‌های آموزشی جدید توجه داشته باشند و فضا را متناسب با آن طراحی کنند. هنوز سیستم آموزش سنتی بر طراحی فضا تاثیرگذار است. در نظام‌های آموزشی جدید یادگیری از یکدیگر بسیار مهم است و طراحی مدارس به این موضوع توجه دارند.

 تعداد فضاهای مورد نیاز برای مدارس بسیار زیاد است و تعداد قابل توجهی از کلاس‌های درس نیازمند تخریب و بازسازی هستند و اگر بخواهیم در کوتاه مدت مسئله ایمن سازی مدارس را تامین و کمبودهای فضای آموزشی را رفع کنیم با دو موضوع منابع مالی و مدت ساخت مواجهیم.

علاوه بر تلاش برای تامین منابع مالی نیازمند مشارکت مردم در ساخت مدارس هستیم و مردم در مناطق محروم به خوبی وارد ساخت مدارس شدند و حتی اگر به تنهایی امکان ساخت مدرسه را ندارند در این رابطه مشارکت کنند تا دانش‌آموزان مناطق محروم فضای ایمن داشته باشند در برخی روستاها هیچ فضای ایمن و مناسبی را برای دانش آموزان نداریم و فضای موجود نیز در حال تخریب است. باید به سمت مدارس سبز برویم و در مصالحی که استفاده می‌کنیم محیط زیست و مصرف انرژی مدنظر باشد.

جو مدرسه

جو مدرسه متّکی بر نگرش و رویکرد افراد به مسائل ، موضوعات ، اشیاء ، امکانات ، و تعیین کننده ی فرایند آموزش درون مدرسه ای است . جو مدرسه می تواند بر اساس وفاداری و همدلی سازماندهی شود و یا افراد را در دو سوی یک دیوار بلند نا امنی و بی اعتمادی قرار دهد . داشتن فرصت های برابر ، خودی محسوب شدن ، پذیرفته شدن و تمایل به همکاری چند جانبه از جمله مؤلّفه های جو مدرسه می باشد . 

چگونگي شاداب سازي مدارس با توجه به فرهنگ اسلامي

چگونه یک مدرسه ی شاد داشته باشیم؟

ايجاد نشاط و شادابي يكي از مؤثرترين راه ها براي افزايش بهداشت رواني در جامعه است، مدرسه بعنوان يك نهاد مي تواند با بوجود آوردن زمينه ها و برنامه هايي باعث هر چه شاداب كردن جامعه شود. اگر در مدرسه شوق زندگي كردن بوجود آيد خود به خود اثرگذار بر جامعه خواهد بود. انسان هاي شاد زندگي خود را تحت كنترل دارند، مسئوليت پذيرند، هدفمند هستند، ديد مثبت به زندگي دارند. آينده نگر واميدوارند و در مقابل مشكلات و سختي ها از پاي نمي نشينند، قرآن دين اسلام را دين شادي معرفي نموده و مهمترين عوامل شادي را محبوبيت، مقبوليت و موفقيت، ايمان، هويت ملي و فرهنگي، خلاقيت عارفانه و حل مسئله ذكر كرده است، روانشناسان شادي و شور و نشاط را محرك انسان ها براي عمل مي دانند و جامعه شناسان جامعه شاد را جامعه موفق مي دانند. عواملي كه مي تواند باعث گسترش شادي شود در ابتدا خانواده است و سپس ديگر نهادها همچون مدرسه و نهادهاي فرهنگي مذهبي مي باشند كه هر كدام به نوبه خود وظايفي دارند كه در اينجا سعي مي شود پيشنهادات كاربردي جهت ايجاد شور و نشاط در مدرسه ارائه دهد.

خانواده
خانواده اولين نهادي است كه انسان در آن رشد مي كند و تأثير مستقيم بر اعمال و رفتارها و نگرش ها و طرز تلقي هاي فرزندان دارد. برخي خانواده ها عموماً دنيا را مكاني قابل اعتماد، منظم، پيش بيني پذير، قابل مهار مي بينند. آن ها خود را با كفايت مي شمارند، ساير خانواده ها اطراف خود را محيطي خطرناك، نااستوار و متزل، غيرقابل پيش بيني مي انگارند كه خطر بالقوه در آن وجود دارد. بنابراين ديدگاه خانواده و رفتار اعضاي خانواده بر كودكان تأثير فراوان دارد.

مدرسه شاد و با روح   
مدرسه موقعيتي فراهم مي كند تا دانش آموزان بتوانند فارغ از دغدغه هاي بزرگ سالانه، زندگي را بازي و تمرين كنند و كم كم آماده شوند تا در زمين واقعي زندگي به اجرا درآورند.
الف) شاداب سازي ظاهري مدرسه     
محيط ظاهري و فيزيكي شاد بر شادابي و شادماني افراد تأثير دارد. اين بخش شامل:
1. فضاسازي و زيباسازي حياط مدرسه: ديوارهاي تزيين شده با نقاشي هاي زيبا، سطح زمين مناسب، كاشت درخت و فضاي سبز، قرار دادن نيمكت هاي رنگي، زيبا، تابلوي زيبا در سردر مدرسه، مناسب بودن اندازه محيط مدرسه.      
2. زيباسازي ساختمان مدارس: رنگ آميزي در و پنجره و ساختمان، نصب پرده هاي زيبا، زيباسازي راهروها، كلاس ها و قرار دادن گلدان هاي گل هاي طبيعي و مصنوعي در راهروها، مناسب بودن اندازه كلاس ها و.  
3. زيباسازي و تميز بودن نمازخانه، كتابخانه و كارگاه: استفاده از خوش بو كننده ها، قفسه هاي زيبا، مناسب بودن محيط كتابخانه، نمازخانه و كارگاه.      
4. پوشش هاي ظاهري معلم ها، مدير و كاركنان، دانش آموزان: استفاده از روپوش هاي شاد براي دانش آموزان و همچنين پوشش مرتب و استفاده از رنگ هاي شاد و روشن براي كاركنان مدرسه.    
5. رعايت بهداشت: تميز بودن محيط مدرسه، كلاس ها، بهداشت فردي، اجتماعي، دانش آموزان

ب) معلم شاد و با روحيه:      
معلم آهنگ و فضا و جو كلاس درس را تنظيم مي كند، چنانچه قرار باشد كه روح دانش آموزان پرورش و رشد يابد، بايد اين روند از روح معلم آغاز گردد. حال اگر روح معلم افسرده و ناتوان باشد شانس ناچيزي براي تقويت و مراقبت از روح دانش آموزان بوجود خواهد آمد. معلم با انواع روش هاي تدريس آشنا باشد. اطلاعاتش به روز باشد، معلم بايد بداند كه دانش آموزان داراي تفاوت هاي فردي هستند و نيز بايد با روش هاي تشويق وتنبيه آگاهي لازم داشته باشد و پر روحيه و باانگيزه باشد.      
ج) جو مدرسه:         
جو مدرسه متكي بر نگرش و رويكرد افراد به مسائل، موضوعات، اشياء و امكانات است، تعيين كننده فرايند آموزش درون مدرسه اي است. جو مدرسه مي تواند بر اساس وفاداري و همدلي سازمان دهي شود يا افراد را در دو سوي يك ديوار بلند ناامني و بي اعتمادي قرار دهد. داشتن فرصت هاي برابر، خودي محسوب شدن، پذيرفته شدن و تمايل به همكاري چند جانبه، از جمله مؤلفه هاي جو مدرسه مي باشد
مطالعات حكايت از اين دارند كه پس از والدين مدير و معلم مهمترين نقش دانش آموز رادر شكل گيري احساسي كه بچه به نقش خود دارد، ايفا مي كنند.

عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم، به کلی متفاوت از زمان‌های گذشته است. پدیده‌های جدید متنوع و به هم پیچیده آنچنان فراوان و نو به نو شده‌اند که دانایی‌ها و امکانات را اجتناب‌ناپذیر می‌کنند. البته این دانستنی‌ها و مهارت‌ها باید قادر باشند امنیت روانی و احساس زیبایی دوستی را در مواجهه با مشکلات زندگی تضمین کنند. در روند استفاده از امکانات در راه مقابله منطقی و فراگیر مسایل دنیای جدید به خصوص نگرش‌های نوجوانان باید از اصول بهداشت روانی استفاده کرد، چرا که نوجوانان ما نیازمند فضای شادی برای شاداب زیستن هستند. در شرایطی که اکثر منازل شهری تبدیل به آپارتمان‌های کوچک و تاریک و به دور از فضاهای بازی و حرکتی برای کودکان است، حداقل کاری که می‌توان برای تامین بهداشت جسمی و روحی آنان انجام داد، ایجاد فضای مفرح و شادی‌بخش در مدرسه است چرا که دانش‌آموزان چندین ساعت از روز را در مدرسه می‌گذرانند و اگر فضاسازی مناسبی در مدارس انجام شود، مسلماً به شاد زیستن فرزندان خود کمک بسیار مهمی خواهیم کرد.  

موضوع شاداب‌سازی را از ابعاد مختلف می‌توان بررسی کرد چرا که در ابتدا شاداب کردن محیط‌مدرسه در کلام به ایجاد فضای مناسب و فضاسازی ظاهری منتج می‌شود. لیکن با نگاهی دقیق‌تر باید عنوان کرد که شاداب‌سازی فقط جنبه ظاهری ندارد چون داشتن بهداشت روانی سالم نیازمند رعایت اصولی است که همه جنبه مادی و هم جنبه معنوی دارد و در واقع شاداب‌سازی را باید در ابعاد ظاهری و ابعاد معنوی جست و جو کرد که هریک از این موارد شامل بررسی موضوعات و مواردی مهم است که با در نظر گرفتن آنها مطمئناً می‌توانیم روح و روان و جسم و جان نوجوانان را شاد کنیم. نوجوانان باید ابتدا از درون وجودشان احساس شادمانی داشته باشند و این احساس شادمانی همان ایجاد رضایت از زندگی است که باید در تمام ابعاد وجودشان رخنه کند.
الف) تربیت معنوی و دینی (آشنایی با لطافت طبیعی و.) 
بی‌تردید تربیت روحی و معنوی نوجوانان باید از آغاز حیات آنان مدنظر گرفته شود. لیکن چون در سنین نوجوانی می‌خواهند هویت شخصی پیدا کنند، کم‌کم از والدین خود جدایی بیشتری پیدا می‌کنند و وابستگی کمتری می‌یابند و همین امر باعث می‌شود که هدایت معنوی ویژگی خاصی پیدا کند. آشنایی با لطافت طبیعت (آب و هوا و آفتاب و کوه و دریا و.) می تواند نشاط و شادابی را با ادراک طبیعت خداوندی به دست آورد؛ به طوری که نوجوان با دیدن هریک از ابعاد طبیعت حتی با دیدن یک گل احساس لذت و شادمانی کند    
ب) شرکت دادن نوجوان در فعالیت‌های گروهی   
فعالیت‌های گروهی و جمعی نوجوانان جزو لاینفک زندگی اجتماعی آنان به شمار می‌رود و اگر خوب هدایت شود، می‌تواند آثار سازنده‌ای را در پی داشته باشد و در واقع می‌تواند احساس لذت درونی را برای آنان به وجود آورد.   
ج) جذب مشارکت دانش‌آموزان در اداره مدارس  
شکی نیست که یکی از وظایف مهم تربیتی مدیریت مدارس تشویق نوجوانان به مشارکت و تعاون در همه امور است و آنان می‌توانند با تدوین برنامه‌های مناسب به جلب مشارکت دانش‌آموزان در امور مختلف اقدام کنند و این موضوع می‌تواند به احساس مفید بودن و دور شدن از انزوا و کسالت در نوجوانان کمک کند و خود یکی از موارد شاد زیستن است. 

اموری که لذت بصری ایجاد می‌کند یا دیدن فضا و محیط زیبا باعث ایجاد نشاط می‌شود.    
1. فضاسازی و زیباسازی حیاط مدارس، با پاکیزگی دیوارها و سطح زمین، کاشت درخت و گل و گیاه، گذاشتن نیمکت‌های رنگی و زیبا در حیاط مدرسه، تابلوی زیبای سر در مدرسه، دیوارهای تمیز و زیبا و تزیین شده با نقاشی‌های زیبا، نماسازی‌های مختلف امکان‌پذیر است.

2. زیباسازی مناسب ساختمان مدارس از طریق هماهنگی کاشی و سرامیک و سنگ ـ رنگ‌آمیزی در و دیوارها، پرده‌های زیبا جهت کلاس‌ها، زیباسازی راهروهای کلاس‌ها، دفتر معلمان، اتاق مشاوره و. میسر می‌شود.

3. زیباسازی و تمیز بودن نمازخانه با استفاده از فرش‌های زیبا و هماهنگ با پرده‌ها تمیز بودن و زیباسازی دستشویی‌ها و وضوخانه (حتما فضای وضوخانه از کاشی و سرامیک زیبا و تمیز استفاده شود، ایجاد می‌شود. بهتر است محل آبخوری‌ها سنگ شده باشد و در وضوخانه‌ها از لوله‌کشی آب گرم استفاده شده باشد)    

    
4. زیباسازی راهروها و ورودی‌ها با استفاده از گلدان‌های گل طبیعی و مصنوعی ایجاد می‌شود

5. زیباسازی کتابخانه‌ها از طریق استفاده از کمدهای یکرنگ و یک مدل جهت نگهداری کتاب‌ها (ترجیحاً استفاده از کمدهای چوبی زیبا)، استفاده از گلدان‌های طبیعی در فضای کتابخانه، میز و صندلی‌های یکرنگ و زیبا و قفسه‌های زیبا جهت در دسترس قرار دادن مجلات و رومه‌ها امکان‌ می‌یابد.

6. تشویق دانش‌آموزان جهت آوردن گل و گیاه طبیعی و استفاده از آن در محیط کلاس ها نیز خود موجب شادابی در مدرسه است.  

7. پوشش ظاهری دانش‌آموزان و پوشش ظاهری معلمان، مدیر و معاونان تاثیر فراوانی در این امر دارد. با رعایت تمامی موازین شرعی می‌توان از رنگ‌های شاد و روشن استفاده کنند.    
شاید در اولین نگاه احساس کنیم که انجام همه امور فوق در مدارس مستم پرداخت هزینه‌های سنگین باشد و مسلماً در مدارس دولتی چنین امکانی وجود ندارد لیکن با کمی تأمل به این نتیجه می‌رسیم که با انجام بسیاری از پیشنهادات فوق می‌توانیم شادابی و طراوت را به کودکان و نوجوانان این مرز و بوم هدیه دهیم و در نهایت جامعه شاد داشته باشیم که این خود باعث بروز و رشد استعدادها و خلاقیت‌ها در جوانان ما خواهد شد.

1- معرفی الگوهای مناسب علمی، ورزشی، فرهنگی به دانش آموزان

2- توجه به بهداشت روانی و جسمی دانش آموزان

3- برگزاری جنگ خنده در مراسم صبحگاهی یا اعیاد که با گفتن لطیفه های مناسب و اخلاقی باعث ایجاد شور و نشاط و تخلیه هیجانی می شود.    

4- ایجاد تابلوی اعلانات تحت عنوان ایستگاه خنده که شامل شعرهای شادی آفرین و لطیفه های مناسب می باشد.

5- استفاده از پیام های بهداشتی شاد در تابلوی اعلانات        

6- برگزاری جشن ها به مناسبت های مختلف

7- برگزاری جنگ شادی خانوادگی در مدرسه     

8- برگزاری مسابقات ورزشی، تفریحی، فرهنگی، هنری و علمی بین دانش آموزان  

9- آموزش مهارت های زندگی (خودآگاهی، همدلی، ارتباط مؤثر، تصمیم گیری، حل مسأله، تفکر خلاق، تفکر انتقادی، توانایی حل مسئله، توانایی مقابله با استرس)   

10- برگزاری نمایشگاه آثار دانش آموزان

11- برگزاری برنامه های صبحگاهی بانشاط و پربار همراه با موسیقی و ورزش           

12- کمک جهت رفع مشکلات دانش آموزان 

13- ایجاد تفکر مثبت نگری در دانش آموزان

14- ارائه مفاهیم و ظرایف دینی به شیوه های جذاب 

15- روی آوردن به روش های سنتی و پرورشی در محیط مدرسه و اجرای یک برنامه جدید در هر روز یا هفته در زمانی مشخص در حدود 10 دقیقه که زنگ استراحت پیشنهاد می شود.